Józef Tischner – Spór o istnienie człowieka

Książka „Spór o istnienie człowieka”, autorstwa ks. Józefa Tischnera jest swego rodzaju kontynuacją omawianej przeze mnie uprzednio „Filozofii dramatu”. Rozwija ona bowiem poruszone w niej wątki oraz dodaje kilka nowych, również bardzo istotnych w odniesieniu do dramatyzmu ludzkiego życia. Autor skupia się zatem w niej na takich kwestiach jak cielesność, znaczenie upływającego czasu, dobro i zło, łaska, zbawienie, wolność oraz tytułowe istnienie człowieka.

Tischner rozpoczyna swoje rozważania od opisu tragicznych wydarzeń historycznych, silnie związanych z totalitarnymi ustrojami państwowymi oraz przywołania pesymistycznych przykładów filozofii, odnoszących się do natury zła. Dochodzi on nawet w pewnym momencie do stwierdzenia, że „skoro „człowiek umarł” umarło również piekło i umarło niebo. Nie ma bowiem już tych, dla których zostało stworzone” (s. 77). Z czasem w jego pracy zaczyna się pojawiać jednak coraz więcej nadziei. Dlatego, chociaż, odwołując się do poglądów starożytnych Greków, pisze najpierw o pożądaniach związanych z cielesnością, iż umieszczają one nas „w zamkniętym kole: pożądanie – nasycenie – przyjemność – znów pożądanie (s. 110)”, to później zaczyna podchodzić do tej i innych i kwestii z coraz większym optymizmem. Podkreśla on wszakże nieco dalej istotny rozdźwięk między pożądaniem obiektów a osób, co znacząco zmienia perspektywę na nie. Wyraża ją w następujących słowach: „Najbardziej zewnętrzna różnica między nimi polega na tym, że pierwsze zmierza do zniszczenia przedmiotu, drugie zaś do jego zachowania” (s. 94).

Przede wszystkim godny uwagi wydaje mi się jednak poruszany w rozdziale „Czas ciała – czas człowieka” wątek, w którym autor zwraca uwagę na dotychczasowe niedopatrzenie w filozoficznych rozważaniach na temat cielesności, jakim jest ignorowanie różnic pomiędzy ludźmi w zależności od wieku i płci. Jako dowód na istotność takiego pogłębienia analizy niech posłużą fragmenty, dotyczące odmiennych sposobów okazywania miłości przez mężczyznę i kobietę. Jak pisze Tischner: „Mężczyzna w pewnym sensie „stwarza” kobietę, ale i kobieta – jego dzieło sztuki – „stwarza” artystę” (s. 133). Kobieta natomiast „oddaje się mężczyźnie w przekonaniu, że jej oddanie jest równoznaczne z wzięciem w posiadanie” (s. 134). Owe poetyckie obrazy konkluduje zaś niezwykle ważnym stwierdzeniem, iż to właśnie dzięki sobie nawzajem mogą być oni naprawdę sobą, czyli kobietą orz mężczyzną.

Książka „Spór o istnienie człowieka” znacząco uzupełnia przemyślenia autora zawarte w „Filozofii dramatu”. Może być ona jednak również dobrze traktowana jako odrębne dzieło. Tym, co uważam w niej za szczególnie zachęcające jest jeszcze większe skupienie autora na prostych i codziennych kwestia, niż w omawianej przeze mnie w wcześniej pozycji. Pochylenie się nad nimi jest zaś naprawdę ważne z uwagi na fakt, iż ze względu na ich pospolitość rzadko o nich myślimy. Cóż więcej mogę dodać, ponad krótki apel – czytajcie Tischnera!

Adam Jarosz